صفر تا صد درباره ی پرورش ماهیان گرمابی

شرایط پرورش ماهی گرمابی

از جمله ماهیان گروه گرمابی که در ایران پرورش داده می شود انواع ماهی کپور را می توان نام برد مانند ماهی کپور معمولی ، کپور نقره ای ، آمور و ماهی بیگ هد یا سرگنده. در ادامه با نکات مهم در مورد شرایط پرورش ماهی گرمابی بیشتر آشنا می شوید.

مقدمه:

ماهیان گرمابی در مناطق نیمه گرم و گرمسیر می توانند زندگی و رشد کنند. در حقیقت، ماهیان گرمابی برای رشد و تولید مثل به آب های گرم نیاز دارند و با توجه به گونه های (مختلف) آن ها ، تکثیر و رشد آن ها در دماهای مختلفی صورت می گیرد.

چگونگی احداث استخرهای پرورشی ماهیان گرمابی:

مهم ترین اقدامات پس از فراهم شدن مکان مورد نظر جهت احداث کارگاه ، عبارتند از :

الف) مشخص ساختن نوع سیستم پرورشی از لحاظ تراکم(متراکم،نیمه متراکم،فوق تراکم)

ب) مشخص کردن ظرفیت کارگاه براساس مقدار آب ورودی ونوع سیستم پرورشی.

ج) طراحی وبرنامه ریزی کارگاه پرورشی وتاسیسات جنبی آن با توجه به موارد یاد شده وسرمایه.

استخرهای پرورشی ماهیان گرم آبی به طور معمول مستطیل شکل بوده و مساحتی برابر نیم تا پنج هکتار را دربر می گیرند، اما مناسب ترین اندازه برای ساخت این نوع استخر ها، استخرهای یک هکتاری می باشد. کنترل این گونه از استخر ها راحت تر است و عملیات غذا دهی، کود دهی،سم پاشی،صید،نمونه برداری،کنترل رشد ماهی ها در آن ساده تر صورت می گیرد. عمق این استخرها در شرایط گرم و معتدل ۵/۱ تا ۲ متر در نظر گرفته می شود و دارای شیب طولی۱:۲۰۰هستند، ضمن اینکه یک شیب عرضی از دیوار تا وسط استخر نیز دارند. دیواره استخرها مقطعی ذوذنقه ای شکل دارد و از آن جا که فشار آب را دیواره تحمل می کند، ساخت آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

۸ نکته مهم در مورد شرایط پرورش ماهی گرمابی :

ماهیان گرمابی بسته به نوع آنها ممکن است علف خوار و یا گیاه خوار باشند. ماهیان گرمابی اکثرا مقدار زیادی از غذای خود را به طور طبیعی تامین می­ کنند و مقدار دیگری را با غذاهای دستی (ذرات، گندم و غلات و …) تامین می­ شود. آب و هوا به عنوان یکی از عوامل اساسی در زمینه پرورش ماهیان گرم آبی است و این دسته از ماهیان به آب و هوای معتدل تا گرم عادت دارند، بنابراین منطقه مورد نظر باید درجه حرارتی در حدود ۱۷ تا ۲۵ درجه سانتی گراد داشته باشد. آبگیری استخرها تا عمق ۷۰ الی ۸۰ سانتی­ متری است که در خوزستان به دلیل گرما تا یک متر نیز می­ باشد و در مقابل ورودی آب یک جعبه قرار می­ دهند که دور تا دور آن با تور چشمه ریز ۱ الی ۲ میلی­متری پوشیده است تا آبزیان مزاحم وارد استخر نشود.

باید همواره به سیستم گردش آب در استخرها توجه ویژه داشته باشید. اگر مدیریت مناسب نباشد و به سیستم گردش آب توجه نشود خود می تواند باعث انتشار سریع بیماری از یک حوضچه به حوضچه های دیگر گردد. بسته به نوع استخر و مواد غذایی موجود در خاک آن، کودهی معمولا هر ۱۰ تا ۱۵ روز یکبار انجام می شود. ماهی شب و روز را باید احساس کند زیرا میزان تاریکی و روشنایی بر روی رسیدگی تخم ها تاثیر مستقیم دارد. شرایط اکسیژنی باید بسیار مناسب باشد و آب باید دارای اکسیژن فراوان باشد. در مولدین شرایط اکسیژنی باید عالی باشد. ولی برای ماهیان بازاری معمولی می­ باشد یعنی غذای زیادی، کود دهی زیادی و … که دچار کمبود اکسیژن نشود.

تراکمی که برای استخرهای پرورش در نظر می­ گیرند حداکثر ۵/۲ تن در استخرهای یک هکتاری « در هر یک هکتار ۵/۲ تن» به شرطی که مولدین بصورت تک گونه­ ای باشند اما اگر چند مولد داشته باشیم می­توان تراکم را به ۳ تن نیز رساند. در این شرایط یک گونه، گونه اصلی با تراکم بالا و بقیه گونه­ ها فرعی می­ باشند. ماهی در زمان لاروی دارای شنای عمودی است ولی بچه ماهیان نورس شنای افقی دارند. در واقع بچه ماهی نورس زمانی از رشد ماهی است که لارو به سطح آب آمده و کیسه شنای ماهی از هوا پر شده است. تغذیه لارو منحصراً از کیسه زرده است اما در بچه ماهیان نورس تغذیه خارجی شروع شده اما هنوز کیسه زرده دارد و از آن تغذیه می­کند اما تغذیه فعال شروع شده است و حدود کیسه زرده در بچه ماهی نورس ابتدایی باقی مانده است.

شرایط پرورش ماهی گرمابی

دستیابی به حداکثر تولید با رعایت اصول زیر :

• جانمایی دقیق و صحیح محل احداث پروژه
• استفاده از طراحی استخرهای پرورش به شیوه مدار بسته
• استفاده از آب برگشتی تا حداکثر ممکن
• استفاده از حداقل مصرف انرژی
• طراحی بر اساس ماژول های جداگانه (به دلیل امکان احداث چند مرحله ای ،مدیریت آسانتر ،عدم تسری بیماری احتمالی به تمام مزرعه و …)
• هوادهی قبل از ورود آب به استخر
• جلوگیری از ریز شده مواد جامد معلق در استخرها
• جداسازی آب غلیظ و رقیق در خروجی هر استخر
• استفاده از فیلتراسیون چند مرحله ای (هیدرولیکی-فیزیکی-بیولوژیکی_شیمیایی )
• نزدیکی مزرعه پرورش ماهی به بازارهای مصرف
• استفاده از آب چاه و دوری از آلودگی ها و استرس های رودخانه ای

خانواده بزرگ کپور ماهیان، معروف ترین گونه پرورشی درکشور است. تا حرف از پرورش ماهی گرمابی به میان می آید، بیشتر مردم کپور ماهیان را در ذهن شان متصور می شوند. البته بیراه هم نیست. این استقبال به خاطر نتایج مثبتی است که پرورش دهندگان کشورمان از پرروش این گونه آبزی کسب کرده اند. اتفاقا کارشناسان این حوزه نیز  روی این نکته تاکید دارند که خانواده‌ی کپور ماهی ها بهترین گزینه برای کشت در استخرهای خاکی هستند.
امین خسروی علیا، کارشناس منابع طبیعی( مهندسی شیلات) در این باره می‌گوید:« کپورماهیان قیمت مناسب، تلفات کمتر، هزینه کمتر برای کشت و از همه مهمتر بازار فروش قابل ملاحظه ای دارند.

اما  با این حال برای داشتن ماهیانی سرزنده، بازار پسند و سرحال باید این نکات مهم را در نظر گرفت؛ انتخاب بهترین روش کشت، ترکیب و تراکم  کشت، دمای مناسب، هوادهی  به موقع، نوع غذا دهی، نژاد بچه ماهی و همینطور فاکتورهای مهم دیگر که در ادامه در مورد آنها صحبت می کنیم. ماهیان گرمابی ۴ گونه اند؛ ماهی کپور معمولی، ماهی آمور یا کپور علفخوار ، ماهی کپور نقره ای یا فیتوفاگ، ماهی کپور سرگنده (بیگ هد) .
« وقتی استخرخاکی آماده کشت شد.  قبل از هر اقدامی باید یک روش مناسب برای پرورش ماهیان گرمابی انتخاب کنید، بهترین روش، پرورش چند گونه ای است. متاسفانه به دلیل کم اطلاعی، بیشتر پرورش دهندگان به روش پرورش یک گونه ای اکتفا می کنند، در حالی که این کار اشتباه است و به صرفه نیست. در مورد مزایای پرورش چند گونه ای باید به استفاده از همه‌ی سطوح غذایی استخر اشاره کنم. در این روش، انواع غذاهای داخل استخر استفاده می شود و علاوه بر این، تجربه ثابت کرده که  پرورش هر چهار گونه کپور با هم، اثرات مثبتی به روی یکدیگر از لحاظ تغذیه ای می گذارد.

اگر می خواهید تنها دوگونه از خانواده کپور ماهیان را پرورش بدهید باید توجه کنید که ترکیب  دو گونه  گرمابی به صورتی باشد که ماهیان با یکدیگر رقابت غذایی نداشته باشند، در این روش بهتر است آمور را یا با کپور نقره ای و  یا با سرگنده پرورش دهید. کپور معمولی هم فقط با سرگنده. اما با این وجود، بهترین روش پرورش کپور ماهیان، پروش چند گونه ای آنهاست که در ادامه درباره‌ی آن توضیح می‌دهیم.

 

شرایط پرورش ماهی گرمابی

ترکیب و تراکم کشت

از آنجا که شما تازه کار هستید  و نمی خواهیم بیش از اندازه خرج تراشی کنیم، در شروع کار نیازی نیست از سیستم هواده یا همان اکسیژن رسانی مصنوعی استفاده کنید. البته باید ترکیب ماهی ها و تراکم آنها به صورت اصولی انجام شود تا نیاز به استفاده از سیستم هواده نداشته باشید، به طور کلی  برای استخرهای پرورش ماهی که بدون سیستم اکسیژن رسانی یا همان هواده هستند تراکم ماهی در هکتار برابر با ۴ هزار قطعه است. یعنی در هر ۱۰ هزار متر مربع، ۶ هزار بچه ماهی. در این روش، استخرتان به هر اندازه ای که هست باید با توجه به نسبتی که در بالا به آن اشاره شده ، تراکم کشت را رعایت کنید. فرض می گیریم شما استخر خاکی به ابعاد ۱۰۰۰متر مربع با عمق بهینه ۲ متری در اختیار دارید.

نسبت بالا به ما می گوید که در این استخر می توانیم ۶۰۰ بچه ماهی پرورش بدهیم. اما با توجه به عمق دو متری استخر می توانید تا ۸۰۰ بچه ماهی را در آن پرورش دهید.۵۰ درصد کپور نقره ای،۲۰ درصد کپور معمولی، ۲۰ درصد آمور و ۱۰ درصد سرگنده. یعنی  استخر شما، ۸۰۰ بچه ماهی، ۴۰۰قطعه کپور نقره‌ای،۱۶۰ قطعه معمولی، ۱۶۰ قطعه آمور و۸۰ قطعه ماهی سرگنده  را شامل می شود.

تغذیه‌ی ماهیان پرورشی

در روزهایی ابتدایی رهاسازی بچه ماهی ها نیازی نیست که به آنها غذا داده شود . ماهیان در روزهای اول از غذای طبیعی موجود در استخر تغذیه می کنند. کپور نقره ای از مواد شناور گیاهی، سرگنده از تکه های شناور جانوری، آمورها از گیاهان و علف هایی که در استخر موجود است و کپورهای معمولی نیز از موجوداتی که در بستر استخرها زیست می کند، تغذیه می کنند. اضافه کردن پلت (غذای دستی) در مراحل بعدی تنها برای کپور معمولی انجام می گیرد، بنابر این در تهیه و مصرف غذای دستی، تنها جمعیت کپور معمولی مد نظر قرار می گیرد. قدم بعدی ما بررسی سیستم تغذیه‌ی این ماهی هاست.

شرایط پرورش ماهی گرمابی

سرگنده و  کپور نقره ای، چه می خورد؟

برای فراهم آوردن سطح غذایی این ماهیان باید از روش کودهی استفاده کنیم. کودهی مواد شناور گیاهی و جانوری را که  منبع اصلی تغذیه این دو گونه ماهی است را تامین می کند. در ادامه روش های معمول کودهی در استخرهای پرورشی را فرا می گیریم.

کوددهی چگونه انجام می شود؟

بسته به نوع استخر و مواد غذایی موجود در خاک آن، کودهی، هر ۱۰ تا ۱۵ روز یکبار انجام می شود. برای تخمین زدن زمان مناسب، روش تشخیص بسیار ساده ای وجود دارد. به این صورت که دست را تا آرنج در آب استخر فرو می کنیم. اگر انگشت ها دیده شود، موقع کود دهی است. پرورش دهندگان گرمابی با توجه به دسترسی شان ، از انواع مختلف کود استفاده می کنند. در ادامه کودهای مختلف را معرفی می کنیم.

کودهای آلی

کود آلی، کود حیوانی است و به طور معمول در هر هکتار،  در هر دوره ی ۱۰ یا ۱۵ روزه تغذیه، از یک تن کود آلی استفاده می شود.کود گوسفند، مرغ، اسب، گاو و… استفاده از این کودها هم از لحاظ اقتصادی با صرفه است و هم از لحاظ دسترسی به آن، چون کودهای گاوی بیش از دیگر قابل دسترس است. البته روش  استفاده از کودهای دیگر هم چندان تفاوتی با کود گاو ندارد. به هرحال بهتر است به جای استفاده از کود از شیرابه های آن استفاده شود. این روش باعث می شود استخرتان  کمتر آلوده شود و  لجن نبندد. شیرابه کود را اینطور تهیه کنید؛

می توانید کود را درون مخازنی بریزید و به آن آب اضافه کنید. با این روش، موادی که در کود وجود دارد وارد آب می شوند، آب موجود همان «شیرابه» است. آن را با ظروفی به سطح آب استخر بپاشید، روش دیگر برای تولید شیرابه هم به این صورت است که کودها را داخل گونی هایی از جنس کنف بریزید، بعد  از محکم کردن درِ گونی ها، آنها را درون استخر بیندازید و به این ترتیب، شیرابه کود را وارد استخر کنید. زمانی که گونی را از آب خارج کنید، می بینید که تفاله ‌ی آن در گونی باقی مانده است. تفاله را باید از سطح استخر خارج کنید.

کود های معدنی

کودهای معدنی، همان کودهای شیمیایی هستند. از این کودها هم می‌توان برای غذا دهی ماهی‌ها استفاده کرد. کود های شیمیایی، اثر قابل توجهی در  حاصل‌ خیزی استخرهای های پرورشی دارند. در ادامه بیشتر با کودهای معدنی آشنا می‌شویم:

فسفاته:

در بازار این کودها را با نام تجاری سوپر فسفات کلسیم می شناسند که در آن درصد قابل توجهی فسفر وجود دارد که بسته به انواع مختلف فسفات ها، درصد آن متغیر است. به هر حال چندان فرقی نمی کند که شما از کدام نوع فسفات استفاده می کنید. تنها چیزی که باید در نظر گرفت مقدار مصرف و دوره‌ی آن است. برای هر هکتار، استفاده از ۲۰ کیلوگرم کود سوپر فسفات  توصیه می شود. با این حساب برای استخر پرورشی ۱۰۰۰ متر مربعی، یک و نیم کیلوگرم کود در هر دوره لازم است. روش مصرف فسفات ها به این صورت است که آنرا با ۲۰ برابر آب مخلوط کنید. فسفات ها خیلی زود در آب حل می شوند و شما چند دقیقه بعد می توانید محلول را به سطح آب استخر بپاشید. این روش کوددهی هر ۵ روز یکبار توصیه می شود.

ازته:

کودهای ازته، درصد قابل توجهی، نیتروژن دارند. استفاده از این کودها دوره ای ۱۰روزه دارد. در هر دوره ۵۷ کیلوگرم کود دهی در هر هکتار توصیه می‌شود.

پتاسه:

اگر استخر خاکی تان، از لحاظ رسی غنی است نیازی به استفاده از این کود نیست. اما در طول یک دوره پرورشی، بین ۱۵ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هر هکتار از این کود استفاده می شود. توجه داشته باشید میزان استفاده از رس باید توسط کارشناسان تعیین شود.

شرایط پرورش ماهی گرمابی

تغذیه متفاوت آمورها

کپور علفخوار یا همان آمور، گیاهخوار است. این کپور ماهیان، بیشتر از گیاهان اطراف استخر تغذیه می کنند. اما گاهی این گیاهان به قدری نیستند که ماهی ها از آنها تغذیه مناسبی داشته باشند، بهتر است در این شرایط علفخوارها را با یونجه و شبدر  و انواع علوفه خشک و تر تغذیه کنید. توصیه‌ی ما همان شبدر و یونجه است. . آمورها، زیر ۴ کیلوگرم از غذاهای داخل استخر تغذیه می کنند اما زمانی که از این وزن بگذرند اشتهای شان بیشتر می شود و نیاز به غذا دهی مداوم دارند. علوفه دهی به کپور ماهیان با استفاده از یک قاب چوبی انجام می شود. علوفه ها را روی این  قاب قرار دهید  وروی سطح آب شناور کنید. با این روش، از پراکنده شدن علوفه بر روی سطح آب استخر و نرسیدن اکسیژن کافی به آب، جلوگیری می کنید. مقدار علوفه باید به اندازه ای باشد که ظرف ۶ تا ۸ ساعت در قاب چوبی چیزی نماند.

تغذیه‌ی کپور معمولی

کپورهای معمولی تغذیه متفاوت تری نسبت به دیگر کپورها دارند. کرم ها، حشرات و غذاهای شناور گیاهی و جانوری در استخر، منبع غذایی آنها را تشکیل می دهند. کپور معمولی تنها گونه‌ای است که باید با پلت یا همان غذاهای دستی تغذیه شوند. غذاهایی مثل کنجاله آفتابگردان، کنجاله سویا، سبوس گندم ، حبوبات، پنبه دانه، آرد جو، آرد گندم، سبوس، ارزن، آرد ماهی، آرد غلات، پودر کربنات کلسیم و… نکته جالبی که در  مورد کپور ماهیان و شیوه  غذا دهی آنها وجود دارد این است که کپور ماهیان به همان مکان همیشگی که در آنجا به آنها غذا داده می شود عادت می کنند، پس این مکان را به هیچ عنوان تغییر ندهید.

اکسیژن رسانی و هوادهی

گرمابی ها در برابر کمبود کسیژن، مقاومت زیادی از خود نشان می دهند، اما در استخر پرورش چند گونه ای کپورماهیان ، هنگامی می‌توانید تشخیص دهید کمبود اکسیژن وجود دارد که کپورهای نقره ای و سرگنده ها روی سطح بیایند چون این دو گونه حساسیت بیشتری نسبت به کمبود اکسیژن دارند،‌اما آمورها مقاومت‌شان بیشتر است. اگر بخواهیم طبقه بندی کنیم. در هنگام کمبود هوا در آب، سرگنده ها و نقره ای‌ها روی سطح شنا می کنند، آمور در اعماق میانی استخر و معمولی ها کف استخر. از آنجایی که بناست زیاد خرج تراشی نکنیم. بهتر است هوادهی به استخر پرورشی مان را به صورت طبیعی انجام ‌دهیم. در ادامه روش‌های طبیعی اکسیژن رسانی به آب استخر خاکی را می آموزیم؛

روش مستقیم:

به صورت طبیعی، تماس مستقیم اکسیژن هوا با سطح آب استخر باعث هوادهی می شود. هرگاه میزان اکسیژن آب کمتر از هوا باشد، مقداری اکسیژن وارد آب خواهد شد.

ریزش آب:

در شماره قبل، از روش ساخت استخر خاکی گفتیم و از قلق های خاص آب انداختن در استخر. گفتیم هنگام آب انداختن در استخر، با حوصله‌تر عمل کنید تا باعث گل آلود شدن آن نشوید. بهتر است آب از مجرا (جوی) وارد استخر شود تا به وسیله شیلنگ، به این صورت، آب در حین ورود به استخر از اکسیژن هوا بهره می برد. با این استفاده از این روش ها، همراه با ورد آب تازه، اکسیزن هم وارد استخر می شود.

شرایط پرورش ماهی گرمابی

گیاهان در شب خطرناک می شوند!

نکته بسیار مهمی که در رابطه با اکسیژن رسانی به استخرها باید بدانید بر می گردد به فعل و انفعالات گیاهان و علوفه های سطح آب. گیاهانی که روزها روی سطح آب استخر شناور هستند، با تابش نور خورشید عمل فتوسنتز را انجام می دهند. فتوسنتز گیاهان  باعث آزاد شدن اکسیژن در سطح آب استخر می شود. فتوسنتز یکی از بهترین روش هوادهی به صورت طبیعی در استخرهای پرورشی است. اما مواظب باشید! چون شب‌ها گیاهان خطرناک می شوند. علوفه های روی آب، در شب یک مصرف کننده اکسیژن به حساب می‌آیند. خیلی از پرورش دهندگان گرمابی ها از این شکایت دارند که تلفات آنها در شب بسیار بیشتر از گرمای روز است. این  موضوع بر می گردد به گیاهان شناور بر روی آب. بنابراین در صورتی که گیاهان زیادی بر روی آب وجود دارد توجه کنید که یا آنها را کم کنید یا آنکه هوادهی مناسبی در شب انجام دهید.

دوره و تلفات

بسته به مقدار وزن بچه ماهیان در آغاز کشت، هر دوره‌ی پرورشی گرمابی  بین ۶ تا ۱۰ ماه به طول می‌انجامد. کپور ماهیان در پایان دوره بین ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم وزن اضافه می کنند. اگر نکاتی که در این گزارش آمده را مو به مو انجام دهید. تلفات چندانی نخواهید داشت. در روزهای آغازین پرورش، احتمال اینکه تعدادی از بچه ماهی تلف شوند، هست. پس نگران نباشید. طبیعی است و هر تعدادی که تلف می شود را جایگزین کنید.
چطور صید کنیم!؟ آخرین مرحله، مرحله صید ماهیان است. این مرحله بسیار اهمیت دارد و نباید آنرا دست کم گرفت. صید ماهیان باید طوری انجام شود که به ظاهر ماهی آسیبی نرسد. درست مانند یک کشاورز باید محصول تان را به بهترین روش برداشت کنید.

برخی از پرورش دهندگان، صید را به گونه ای انجام می دهند که ماهی دچار خفگی و استرس می شود. این روش غلط صید، روی ظاهر و حتی مزه گوشت ماهیان نیز تاثیر بد می گذارد. اگر استخر مخصوص صید ماهی در کنار استخر اصلی ساخته اید، که کار صید بسیار ساده است. ماهیان را  به حوضچه کوچکتر هدایت کنید و بعد شروع به صید کنید. اما اگر حوضچه صید ندارید، بهتر است اول، حجم آب استخر را کم کنید. عمق آب زیاد است و شما نمی توانید به این راحتی ماهیان را صید کنید. بعد از کم کردن حجم آب کار صید آسانتر می شود. حتما با تورکشی ماهیان را صید کنید. این روش آسیبی به آنها نمی رساند. بعد از صید، بلافاصله کپور ماهیان را  با آب بشویید.  در هنگام صید، ماهیان آلوده  به گِل و لجن کف استخر می شوند، اگر آنها را نشویید ، بوی لجن می گیرند. بعد از شستن ماهی ها، آنها را در سبد قرار داده و بلافاصله به بازار  انتقال دهید.

از صید مهمتر…
اگر می خواهید در این تجارت بازنده نباشید، حتما قبل از صید ماهی‌ها، بازاریابی کنید. کار خیلی سختی نیست. کافی است به مکان های فروش ماهی مراجعه کنید. تعداد ماهیان پرورشی شما چندان زیاد نیست و به راحتی می توانید آنها را به فروش برسانید.