روانشناسی سلامت
معمولا به شناسایی و پیشگیری از عواملی که میتواند بر روح و روان فرد و سپس بر جسم افراد تأثیر بگذارد می پردازد.
می خواهیم بدانیم سبک زندگی افراد تا چه میزان بر جنبههای مختلف سلامتی اثر گذار است؟ آیا از نقش استرس بر روی کارکرد های جسمانی خود آگاه هستید و می دانید چه کسانی وظیفه مشخص کردن موارد فوق را دارند؟ روانشناسی سلامت سعی دارد تا چنین موضوعاتی را به صورت مؤثر مورد بررسی قرار دهد و به کمک علم روانشناسی حفظ سلامت جسمانی روانی را به افراد آموزش میدهد.
روانشناسی سلامت
در تعریف کلی روانشناسی سلامت می توان این طور گفت که مطالعه فرآیندهای روانشناختی و رفتاری در حوزه سلامت، بیماری و مراقبت از سلامتی است.
در اینجا منظور از سلامت، سلامت جسمی است. در واقع مسئله اصلی در روانشناسی سلامت، سلامت روان نیست؛ بلکه سلامت جسم در مرکز توجه قرار میگیرد.
روانشناسی سلامت به بررسی عوامل روانشناختی، رفتاری و فرهنگی که با سلامت جسمی و بیماری در ارتباط هستند می پردازد. فعالان حوزه روانشناسی سلامت باور دارند عوامل روانشناختی مستقیما سلامت را تحت تاثیر قرار میدهند.
ماتارازو در تعریف جامعی که از روانشناسی سلامت دارد اینطور بیان می کند که: گردآوری یافته های آموزشی، علمی، و حرفه ای در رشته روانشناسی جهت ارتقا و حفظ سلامتی، پیشگیری و درمان بیماری ها، شناسایی عوامل سبب شناختی و تشخیصی مرتبط با سلامتی، بیماری و کژ کارکردی های مربوط، و نیز تجربه و تحلیل و بهبود نظام مراقبت های بهداشتی و ایجاد خط مشی های بهداشتی
برخی از مواردی که این رشته با آن ها سر و کار دارد را در زیر می بینیم:
استرس، بیماری های مربوط به آن و راه کارهای کنترل آن دردهای مزمن، اداره و کنترل کردن آنها مداخلات روانی اجتماعی برای مشکلات بهداشتی مزمن همچون آسم، صرع، آلزایمر، دیابت و غیره
مداخلات روانی اجتماعی برای بیماری های قلبی، سرطان، ایدز، سکته مغزی و غیره سبک زندگی، ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری ها
شیوه های تغذیه سالم، کنترل وزن، ورزش و غیره محیط بیمارستان ها، ارتباط پزشک و بیمار، راه کارهای افزایش رعایت توصیه های پزشکی و غیره
عوامل موثر بر سلامت فرد
باید بدانید که سلامت یک فرد تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می گیرد این عوامل عبارتند از: ژنتیک، محیط زیست، مراقبتهای پزشکی و در نهایت سبک یا شیوه زندگی.
خصوصیات الگوهای عادتی و ویژگیهای رفتاری انسان شیوه یا سبک زندگی او را شکل می دهند. در چند دهه اخیر گسترش شهرنشینی و توسعه در ساخت و کارکرد های زیستی انسان تغییرات عمدهای به وجود آورده است.
تغییرات در عادات غذایی، الگوی مصرف، انرژی مصرفی، درجه و شدت فعالیت فیزیکی و موارد دیگر. این شیوه زندگی، مهمترین بخش زندگی هر انسانی، یعنی سلامتی را تحت تأثیر قرار میدهد.
در گذشته بیماریهای انگلی و عفونی و ناتوانی انسان در درمان آن عامل اصلی مرگ و میر به شمار میآمد. اما در حال حاضر بیماریهای غیر واگیر عامل مرگ و میر انسان شده است.
بیماریهای که امروز به دلیل شیوه زندگی غلط و کم تحرکی می باشد. در اینفوگرافی زیر عواملی که موجب بیماریهای غیر واگیر میشوند و تأثیر زیادی در مرگ و میر انسان را دارند؛ به خوبی بیانگر شیوه و سبک زندگی غلط جامعه امروزی است.
مقایسه سلامت در جوامع سنتی و مدرن
در جامعه هایی که مردم به صورت سنتی زندگی می کردند بیشتر مواد غذایی که مورد استفاده قرار می دادند کاملا طبیعی بود به طوری که همیشه بین غذای دریافتی کم کالری و انرژی که در طول روز صرف می کردند و فعالت فیزیکی زیادی که داشتند همواره از تعادلبرقرار بود.
اما امروزه زندگی ها بدلیل تکنولوژی و رشد شیوه کاملا متفاوتی به خود گرفته است و باعث شده تا اقلام مصرفی بسیار راحت و آسان به دست افراد برسد .
اگر چه که دسترسی به انواع مواد غذایی بسیار آسان شده ولی ارزش کالری یک، ارزش غذایی، میزان انرژی دریافتی از این غذاها متفاوت شده و در کنار آن نقل و انتقالات مکانیکی و نداشتن فعالیت های فیزیکی افراد و در نتیجه مصرف نشدن کالری مصرفی در بدن باعث شده تا تأثیر منفی بر سلامت انسان گذاشته شود .
در حالی که در سبک زندگی امروزه انسان نیاز به مصرف انرژی بسیار کم دارد، اما فرآورده های مدرن غذایی که توسط شرکت ها در بسته بندی های پر زرق و برق قرار می گیرند باعث می شود تا مردم به مصرف بیشتر این مواد غذایی تشویق شوند .
این امر باعث شده تا تعادلی میان انرژی دریافتی و مصرفی شده وجود نداشته باشد و در نتیجه باعث چاقی و انواع بیماری های دیگر شود .
کم تحرکی نسل جدید و چاقی افراد
علاوه بر این موارد ، بیشتر نگرانی باید از خودمان و نسلهای آینده باشد . زندگی آپارتمان نشینی، تلویزیون و انواع وسایل و بازی های کامپیوتری و نشستن های طولانی مدت که همگی موجب شده تا فعالیت های فیزیکی بدن کاهش و انگیزه نسبت به تحرک و فعالیت می شوند.
ما کودکان را در کلاس درس مینشانیم، با کلاسهای تقویتی و خارج از برنامه مدرسه مانع فعالیت فیزیکی آنان طی ۱۰ تا ۱۵ سال میشویم، در نهایت آنها با سواد شده ولی عادت به نوعی از سبک و روش زندگی کرده اند که نتیجه آن در طی این سالها رشد بدن همراه با چاقی خواهد بود و این امر باعث میشود دوباره از درجه فعالیت کمتری برخوردار باشند .
اگر چه شیوه زندگی نشسته و کم تحرک ۲۳ درصد از موارد مرگ و میر را شامل شده است ، ولی محدودیت در فعالیت فیزیکی موجب چاقی و عامل بیشتر مرگهای ناشی از چاقی، بالا بودن کلسترول خون و پرفشاری است . لذا به عنوان یک عامل سببی کم تحرکی و در نتیجه چاقی ، مسئول بیش از یک سوم مرگهای ناشی از بیماریهای کرونری قلب، سرطان کولون و دیابت شناخته شده است.
فعالیت جسمانی چه مزایایی دارند ؟
فعالیت جسمانی و انجام ورزشهای ساده مثل پیاده روی باعث مصرف انرژی ذخیره شده در بدن میشود و از طریق افزایش میزان متابولیسم پایه، در کاهش وزن اثر می گذارد .
نقشی که فعالیت های فیزیکی در کاهش چربیهای بدن و حفظ تناسب اندام دارند بسیار مؤثر تر از کاهش وزن می باشد، چرا که فعالیت جسمانی و ورزش باعث می شود تا وزن و عضلات همه به اندازه رشد کنند
سلامت روانی
فعالیت فیزیکی نه تنها در تأمین سلامت جسمانی، بلکه در سلامت روان و کیفیت زندگی سالم نیز اثر می گذارد فعالیت جسمانی گذشته از این که موجب افزایش طول عمر میشود به عنوان یک عامل حمایتی در کاهش و یا حذف اضطراب، استرس و افسردگی مورد قبول واقع شده است. با توجه به اثرات منفی سبک زندگی نشسته و کم تحرک در بروز شیوع بیماریهای مختلف و نقش پیشگیری و درمانی فعالیت جسمانی در این امر، چگونه میتوان به یک سبک زندگی سالم دست یافت؟ چگونه میتوان مردم به ویژه کودکان را به انجام این امر مهم عادت داد؟
پاسخ به این سوال بسیار ساده است! از طریق گنجاندن ورزش در برنامه روزمره خود. اما چرا عدهای ورزش میکنند و عده ای دیگر از انجام آن خودداری میکنند؟
آگاهی از دانش بهداشتی، نگرش فرد نسبت به ورزش و خود کارایی ورزش عواملی هستند که در کنترل عادات بهداشتی و پیشگویی تطابق فرد با هر نوع فعالیتی دخالت دارند. چنان که افزایش فعالیت فیزیکی متوسط در افرادی مشاهده شده است که دارای آگاهی و اطلاعات در مورد فواید ورزش بودهاند. رعایت نکردن رفتارهای بهداشتی از جمله ورزش در افراد سیگاری به مراتب بیش از سایر افراد است.
گذشته از آن رعایت نکردن رفتارهای بهداشتی در افراد با سطح اقتصادی و اجتماعی پایین بیشتر است. وجود مشارکت قبلی در ورزش، خود انگیزش قوی، حمایت اطرافیان، داشتن وقت، دسترسی به وسایل و امکانات و درک فرد از سلامتی به احتمال زیاد در ادامه ورزش و پرداختن به آن دخالت دارند.
با توجه به مطالب بیان شده شیوه زندگی و رفتار فرد نه تنها عامل بسیاری از مشکلات بهداشتی است بلکه به عنوان یکی از راه حل های اساسی نیز محسوب میشود.
گرچه دانش علمی و پزشکی مدرن به عنوان مهمترین ابزار حفظ تندرستی هستند، اما به تنهایی قادر نخواهد بود مشکلات را حل کنند. لذا سازمان جهانی بهداشت تغییر در رفتار و شیوه زندگی را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ارتقای سلامت پیشنهاد میکند.
در نتیجه ورزش و فعالیت جسمانی به همراه رژیم غذایی متعادل و مناسب و استعمال نکردن دخانیات و مشروبات الکلی، انجام مراقبت های دورهای و … در پیشگیری از بیماریها و رسیدن به بالاترین سطح سلامتی و بازدهی اقتصادی – اجتماعی نقش دارند. پی ریزی شیوه زندگی در خانواده با آگاهی، نگرش و عملکرد والدین به خصوص مادر انجام میشود.
زندگی با شیوه و رفتارهای سالم از همان ابتدای کودکی باید شروع شود تا بتوان از فواید و اثرات مثبت آن در بزرگسالی بهره مند شد. اما با این وصف شیوه زندگی سالم قابل آموزش و در عین حال قابل تغییر است. از همین امروز شروع کنیم.
روزمرگی
اگر زندگی با روزمرگی پیش برود بدترین حالت است و به سلامت روان آسیب میزند. در واقع شخصی که درگیر روزمرگی است آستانه تحمل پایینی دارد و تعادلش به هم میخورد، به گونهای که میتواند عصبی و افسرده شود و از خود رفتارهای نامناسب نشان دهد.
بی شک نمیتوان بعد روانی افراد را نادیده گرفت، چرا که بسیاری از بیماری ها ریشه در مسائل روحی دارند. از نظر شما سبک زندگی چه تاثیری بر سلامت روان افراد میگذارد؟
وقتی از سبک زندگی حرف میزنیم، منظورمان برنامه ریزی روزمره، پارک رفتن، استراحت، خرید، نظافت خانه و… است. البته پژوهش های زیادی در مورد سبک زندگی در دوره های مختلف انجام شده که بخشی از آن به شخص و خانواده بر میگردد، ولی بخش دیگر آن تحمیلی است.
ما اکنون در زندگی خود دچار استرس، اضطراب و… هستیم و این عوامل در بسیاری موارد تنش زا هستند، چرا که زندگی حالت عادی ندارد و دلخواه افراد نیست. در ابتدا باید این وضعیت را قبول کنیم تا سلامت روانی اتفاق بیفتد.
به عبارت دیگر یک بخش از زندگی ما به دلیل شهرنشینی و ارتباطات روزمره دست خودمان نیست، اما آن قسمتی را که دست خودمان است میتواند استرس ها و نارسایی ها را خنثی کند و به ما فرصتی دهد که بعد از کار با خانواده و دوستان ارتباط سالم و موثری داشته باشیم تا از نظر روانی به تعادل برسیم. اگر زندگی با روزمرگی پیش برود بدترین حالت است و به سلامت روان آسیب میزند.